Η επιτακτική ανάγκη δημιουργίας ενός φορέα ειδικού στη συγκέντρωση υλικού σχετικά με την Ελληνική μουσική ώστε να αποτελέσει μια δεξαμενή πληροφοριών, ένα κέντρο μελέτης και πληροφόρησης για αυτή, ήταν η αφορμή να συσταθεί το τμήμα “Αρχείο Ελληνικής Μουσικής” στην Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος “Λίλιαν Βουδούρη”.

Η Βιβλιοθήκη ξεκίνησε να συγκεντρώνει υλικό τον Μάρτιο του 1995 και άνοιξε για το κοινό τον Φεβρουάριο του 1997. Από το 1995 μέχρι σήμερα, στα πλαίσια της σύστασης του “Αρχείου Εληνικής Μουσικής”, συγκεντώνει και καταγράφει ότι είδους υλικό έχει σχέση με την αρχαία, βυζαντινή, δημοτική και λόγια Ελληνική μουσική. Λόγω της ιδιαίτερης φύσης του αντικειμένου συγκεντρώνονται έντυπα βιβλία και παρτιτούρες, χειρόγραφα, περιοδικά, προγράμματα, ηχογραφήσεις, φωτογραφίες, μικροφίλμ κ.ά.. Ταυτοχρόνως, και θα το δούμε αυτό παρακάτω, ένα πολύτιμο μέρος της συλλογής απαρτίζεται από επί μέρους “Αρχεία” ιδιωτών τα οποία είτε μέσω δωρεών είτε αγορών περιήλθαν σε αυτή.

Το υλικό είναι διαθέσιμο στους μελετητές στους χώρους της Βιβλιοθήκης ενώ κατάλογοι και πληροφορίες γι’ αυτό παρέχονται και στο διαδίκτυο.

Και πρώτα-πρώτα τι εννοούμε όταν λέμε αρχείο. Αρχείο σημαίνει “το σύνολο των τεκμηρίων ανεξαρτήτως χρονολογίας, ύλης και σχήματος το οποίο έχει δεχθεί ή παράγει ένα φυσικό ή νομικό πρόσωπο στα πλαίσια των δραστηριοτήτων του”.¹ Είναι κατά κύριο λόγο μια συλλογή εγγράφων ή ντοκουμέντων τα οποία φυλάσσονται προσεκτικά για λόγους πρακτικούς, ιστορικούς, συναισθηματικούς ή παράλληλα και τους τρεις. Το περιεχόμενο του αρχείου χρησιμεύει στην ανάμνηση αλλά κυρίως στην τεκμηρίωση γεγονότων και φαινομένων. Με βάση τα παραπάνω, επομένως, το κάθε είδους υλικό το οποίο συλλέγεται και καταγράφεται σε αυτό το τμήμα της Βιβλιοθήκης συγκροτεί ένα Αρχείο το οποίο τεκμηριώνει την μουσική ζωή και κίνηση στην Ελλάδα.

Ας δούμε τα μέρη που συστήνουν το υλικό της συλλογής ξεκινώντας από τα βιβλία.

Τα βιβλία προέρχονται από διάφορες πηγές και θα έλεγα ότι αποτελούν ένα θεμελιώδες μέρους του ευρύτερου Αρχείου εφ’ όσον διακρίνονται για το συγκεκριμένο θέμα τους και εφ’ όσον ένα μεγάλο ποσοστό από αυτά είναι δυσεύρετα και παλαιά.

Η συλλογή των έντυπων βιβλίων αποτελείται από βιβλία με θέμα τη μουσική, αλλά και άλλες συγγενικές καλές τέχνες όπως η αρχαία ελληνική τέχνη, η βυζαντινή τέχνη, το ελληνικό θέατρο, η ελληνική ζωγραφική, ο ελληνικός κινηματογράφος κ. α.. Πυρήνα απετέλεσε η δωρεά της Αλεξάνδρας Τριάντη, η οποία εμπλουτίστηκε γρήγορα με αγορές νέων και παλαιών εκδόσεων από διάφορα παλαιοβιβλιοπωλεία της Ελλάδας αλλά και από δωρεές πολλών ευγενικών δωρητών. Η γενική συλλογή των βιβλίων, που ξεπερνάει αυτή τη στιγμή τους 7.500 τίτλους σκοπεύει να αποτελέσει την πηγή για τη σύσταση της πλήρους Ελληνικής Μουσικής Βιβλιογραφίας. Αν και μέχρι πριν λίγα χρόνια η Ελληνική μουσική βιβλιογραφία, ειδικά αυτή που σχετίζεται με την νεοελληνική μουσική, ήταν πενιχρή με ενδιαφέρον βλέπει κανείς ότι με την πάροδο των χρόνων γίνεται πλουσιώτερη σε όγκο αλλά και σε ποιότητα.

Ενδεικτικά αναφέρω μερικούς τίτλους δυσεύρετων βιβλίων που βρίσκονται στη συλλογή μας: Δ. Λαυράγκας, Εγκόλπιο μουσικής τέχνης, Εγχειρίδιο αρμονίας εκδόσεις του 1903, λιμπρέτα από τη Μελοδραματική Ανθοδέσμη και τη Μελοδραματική Βιβλιοθήκη, τα πρώτα εκπαιδευτικά βιβλία του Ένιγγ από την Φιλεκπαιδευτική εταιρία Παιδαγωγικά άσματα και Εγχειρίδιο φωνητικής μουσικής του 1872 και 1875 αντίστοιχα, η Μουσική και ποίησις του Γ. Λαμπελέτ και άλλα πολλά.

Ανάλογα εξελίχθηκε και η συλλογή των παριτουρών ελληνικών έργων η οποία αριθμεί σήμερα πάνω από 9.600. Το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής των ελληνικών παρτιτουρών αποτελείται από έντυπες αλλά δεν λείπουν και οι πολύτιμες χειρόγραφες. Πολλοί είναι ακόμη και οι σύγχρονοι συνθέτες (όπως ο Μιχάλης Αδάμης, ο Αργύρης Κουνάδης, ο Γιώργος Κουμεντάκης) που ευγενικά προσφέρουν στη Βιβλιοθήκη αντίγραφα ανέκδοτων έργων τους. Ένα μεγάλο μέρος του τμήματος των παρτιτουρών αποτελεί μια μοναδική συλλογή από δίφυλλα ελληνικά ελαφρά τραγούδια, μιά συλλογή που ξεκίνησε από την αγορά μια προσωπικής συλλογής, αυξήθηκε με μικρότερες αγορές και δωρεές φίλων της Βιβλιοθήκης και η οποία επίσης παρουσιάζεται σε αυτό το συνέδριο.

Ακόμη υπάρχουν παρτιτούρες και πάρτες παλαίων και νέων Ελληνικών έργων τα οποία έχουν παιχθεί στις αίθουσες της Μεγάρου Μουσικής Αθηνών αλλά δεν έχουν εκδοθεί.

Η ευρύτερη συλλογή περιλαμβάνει έργα των Γεωργίου Αξιώτη, Στέφανου Βασιλειάδη, Διονυσίου Βισβάρδη, Χάρη Βρόντου, Αργύρη Κουνάδη, Δημήτριου Λιάλιου, Λίλας Λαλαούνη, Δημήτρη Μητρόπουλου, Νίκου Σκαλκώτα, Τιμόθεου Ξανθόπουλου, Ιάννη Ξενάκη, Γεωργίου Πονηρίδη, Αιμίλιου Ριάδη, Μάνου Χατζιδάκι κ.ά.. Ένα μεγάλο ποσοστό των χειρογράφων νεοελλήνων συνθετών ανήκουν στην συλλογή της Αλεξάνδρας Τριάντη ενώ αξίζει να αναφέρουμε ότι μερικά από αυτά έχουν προέλθει από διάφορες πηγές. Χαρακτηριστικά, ένα αχρονολόγητο χειρόγραφο του Νίκου Σκαλκώτα το οποίο είναι μια αντιγραφή (?) του έργου του Μανώλη Σκουλούδη Η Θυσία του Αβραάμ προέρχεται από το Αρχείο του Μίκη Θεοδωράκη. Το χειρόγραφο του Ν. Σκαλκώτα αποτελεί ένα μέρος του έργου γραμμένο για πιάνο. Το χειρόγραφο του Μίκη Θεοδωράκη που ακολουθεί είναι ένα σχέδιο για ενορχήστρωση του ίδιου μέρους. Ο Μίκης Θεοδωράκης είχε σχέσεις με τον Μανώλη Σκουλούδη στις αρχές της δεκαετίας του 1950. Πιθανόν ο Σκουλούδης να ανέθεσε στον Θεοδωράκη την ενορχήστρωση του έργου του και μαζί με το υλικό που του παρέδωσε ήταν και το χειρόγραφο Σκαλκώτα το οποίο παρέμεινε στο αρχείο του Θεοδωράκη για τα επόμενα 50 χρόνια, μέχρι το 1999 που ήρθε στην επιφάνεια κατά τη διαδικασία της τακτοποίησης των παρτιτουρών του στη Βιβλιοθήκη.

Απόσπασμα χειρογράφου του Μάνου Χατζιδάκι περιήλθε στη συλλογή μας κατόπιν αγοράς από ιδιώτη. Το χειρόγραφο έργο του Διονυσίου Βισβάρδη Αγναντέυοντας το Ιόνιον (το οποίο εθεωρείτο χαμένο) αγοράσθηκε από παλαιοβιβλιοπωλείο της Θεσσαλονίκης το οποίο κατείχε το αρχείο της προέδρου του Συλλόγου Αποφοίτων Ωδείων Θεσσαλονίκη. Το έργο είχε σταλεί από τον Βισβάρδη στον Ευριπίδη Κοτσανίδη (τον γνωστό βιολονίστα και διευθυντή της Ορχήστρας του Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης) για πιθανή εκτέλεση.

Οι “ανασκαφές” σε διαφόρων ειδών πηγές φέρνουν κατά καιρούς στο φως πολύτιμο υλικό. Αξιοσημείωτη είναι η περίπτωση παρτών από 12 οπερέτες των Καρπούνη, Σακελλαρίδη, Μαστρεκίνη, Σαμάρα κ.ά., οι οποίες για χρόνια βρίσκονταν σε παλαιοπωλείο στο Μοναστηράκι, προερχόμενες πιθανόν από το αρχείο κάποιου μουσικού ή και μαέστρου, της εποχής του Ελληνικού μελοδράματος πιθανόν του Μ. Μαστρεκίνη (1912 και μετά). Αν και σώθηκαν μόνο τα μέρη της ορχήστρας, για μερικές από τις οπερέτες αυτές ίσως είναι η μόνη σωζώμενη πηγή που διαθέτουμε. Πολλά είναι βεβαίως και τα ιστορικά στοιχεία που μπορεί κανείς να συγκεντρώσει από τις σημειώσεις και τα σχόλια που είναι γραμμένα στις πάρτες από τους εκτελεστές.

Τρία χειρόγραφα, γραμμένα το 1952, και ένα αντίγραφο χειρογράφου έργου του Ιάννη Ξενάκη, δωρήθηκαν μόλις προ ολίγων ημερών από ιδιώτη. Συγκεκριμένα είναι τέσσερα αδημοσιεύτα και άγνωστα έργα, ένα για πιάνο, δύο για φωνή και πιάνο και ένα για βιολί και βιολοντσέλο.

Η συλλογή αριθμεί 1600 CD, 600 LP, αρκετούς δίσκους 45 στροφών καθώς και κασέτες. Κατά κύριο λόγο είναι καινούργιες ηχογραφήσεις με αντικείμενο όχι μόνο την έντεχνη αλλά και την δημοτική και την βυζαντινή μουσική. Ιδιάζουσα είναι η συλλογή των 250 δίσκων 33 στροφών της Δωρεάς Γ. και Ε. Σαββίδη που περιέχει τις πρώτες και σπάνιες ηχογραφήσεις έργων μεταξύ άλλων Γ. Χρήστου, Ι. Ξενάκη, Ν. Σκαλκώτα. Εξ άλλου είναι προσιτές στους αναγνώστες όλες οι ηχογραφήσεις των Ελληνικών έργων που έχουν εκτελεσθεί στις αίθουσες του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών.

Ανάμεσα στις βασικές πηγές πληροφοριών για την κρίσιμη εποχή ως προς την εξέλιξη της Ελληνικής έντεχνης μουσικής, το δεύτερο μισό του 19ου και το πρώτο μισό του 20ου αιώνα, είναι αναμφισβήτητα τα μουσικά περιοδικά. Μουσική κριτική και ειδικά άρθρα, γραμμένα ταυτόχρονα με τις μουσικές εξελίξεις στις οποίες αναφέρονται, ζωντανεύουν την ατμόσφαιρα της εποχής και κάνουν κατανοητή την πρόοδό τους. Η συνέχιση της παράδοσης της Βυζαντινής μουσικής στην Αθήνα, η δραστηριότητα συλλογής δημοτικών τραγουδιών, οι αντιδράσεις του κοινού στους Ευρωπαϊκούς νεωτερισμούς, η αποδοχή ή μη των καλλιτεχνών, η δημιουργία της λεγόμενης Εθνικής σχολής, η δημιουργία ωδείων και μουσικών χώρων, οι προσωπικότητες που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην έκβαση των μουσικών πραγμάτων στην Ελλάδα και πολλά άλλα, είναι τα θέματα με τα οποία ασχολείται η αρθρογραφία των εν λόγω περιοδικών.

Ένας ικανοποιητικός αριθμός τευχών έχουν συγκεντρωθεί στη Βιβλιοθήκη, παρ΄ όλο που ο προφανώς περιορισμένος αριθμός εντύπων στα οποία εκδόθηκαν και η πάροδος των δεκαετιών κάνει τώρα πλέον την ανεύρεση πλήρων σειρών σχεδόν αδύνατη. Σύντομα θα υπάρχουν τα περιοδικά αυτά στη Μουσική Βιβλιοθήκη Λίλιαν Βουδούρη σε μορφή μικροφίλμ, κατόπιν συνεργασίας με βιβλιοθήκες οι οποίες τα διαθέτουν.

Σε εξέλιξη είναι ένα πρόγραμμα αποδελτείωσης του υλικού των περιοδικών τα οποία διαθέτουμε. Ήδη στο χώρο της Βιβλιοθήκης οι ερευνητές μπορούν να συμβουλευθούν ένα φιλικό ηλεκτρονικό πρόγραμμα για τον εντοπισμό άρθρων στα παλιά μουσικά περιοδικά. Η αναζήτηση μπορεί να γίνει με βάση γνωστά στοιχεία όπως το όνομα συνθέτη, του καλλιτέχνη ή του συγγραφέα, το θέμα και άλλα. Έτσι ο ερευνητής μπορεί να εντοπίσει, για παράδειγμα, τη δημοσιευμένη στην Μουσική Επιθεώρηση του 1922 γνώμη του Μ. Καλομοίρη για την κατεύθυνση της ελληνικής μουσικής, άρθρα του Alex Thurneysen στην Μουσική κίνηση, ή σχόλια για συναυλίες καλλιτεχνών στην Μουσική Επιθεώρηση του 1922.

Για την ώρα, η βάση δεδομένων περιέχει τα αποδελτιωμένα άρθρα και τα σχετικά ευρετήρια για τα περιοδικά Μουσική εφημερίς, Μουσικά χρονικά, Μουσική Ζωή, Κριτική, Μουσική επιθεώρησις, Απόλλων και Νέα Εστία.

Ανάλογης σπουδαιότητας και σημασίας είναι η συλλογή προγραμμάτων. Τα 1.800 προγράμματα της Βιβλιοθήκης καλύπτουν μουσικές δραστηριότητες από το 1882 μέχρι το 2000 κυρίως από την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Περιγράφουν εκδηλώσεις με εκτελεστές όπως ο Πάμπλο Καζάλς, η Μαρία Κάλλας, ο Δημήτρης Μητρόπουλος, ο Έγκον Πέτρι, ο Άρθουρ Ρουμπινστάιν, Ο Αλφρέ Κορτώ, ο Ρίχαρντ Στράους, ο Φρανσίς Πουλένκ και πάρα πολλοί άλλοι Έλληνες και ξένοι σολίστες και διευθυντές ορχήστρας. Πρόκειται για εκδηλώσεις του Ομίλου Φιλομούσων (1894), της Μουσικής Εταιρείας Αθηνών (1898-1904), της Ορχήστρας του Ωδείου Αθηνών (από το 1901), του Μουσικού Συλλόγου Απόλλων “Ωδείον Λόττνερ”, των Συναυλιών του Δήμου Αθηναίων, του Συλλόγου Συναυλιών, Εθνικής Λυρικής Σκηνής, Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, Συνδέσμου Αποφοίτων Ωδείων Θεσσαλονίκης, του Φεστιβάλ Αθηνών, του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών και άλλων. Όλα αυτά τα προγράμματα είναι επίσης καταγεγραμμένα και εύκολα αναζητήσιμα.

Όποιος έχει ασχοληθεί με την έρευνα της νεοελληνικής μουσικής οπωσδήποτε έχει αντιμετωπίσει το πρόβλημα της περιορισμένης διαθεσιμότητας έργων Ελλήνων συνθετών σε έντυπη μορφή και επομένως της δύσκολης πρόσβασης σε αυτά. Στη Βιβλιοθήκη βρίσκεται σε εξέλιξη πρόγραμμα αντιγραφής χειρογράφων σε μικροφίλμ κατόπιν συνεννοήσεως με τους ίδιους τους συνθέτες ή τους κληρονόμους τους. Με τον τρόπο αυτό το έργο των συνθετών, αφού μικροφωτογραφηθεί, διαφυλάσσεται και γίνεται εύκολα προσιτό στους μελετητές.

Για την εξέλιξη του προγράμματος αυτού, σε ό,τι αφορά την νεοελληνική μουσική γίνονται προσπάθειες να εντοπισθούν φορείς και ιδιώτες οι οποίοι διαθέτουν μουσικά αρχεία τα οποία θα είχαν τη διάθεση να προσφέρουν για μικροφωτογράφιση. Παράλληλα συντάσσεται και κατάλογος έργων εάν δεν υπάρχει ήδη συντεταγμένος. Προς το παρόν διαθέτουμε σε μικροφίλμ τα άπαντα των Γιώργου Σισιλιάνου, Μίκη Θεοδωράκη, Μανώλη Καλομοίρη (δωρεά του Συλλόγου Μανώλης Καλομοίρης) και του Διονυσίου Βισβάρδη.

Αυτόγραφα γράμματα της Τζίνας Μπαχάουερ από το 1946 έως το 1952 από διάφορα μέρη του κόσμου που περιγράφουν τις συναυλίες της και τις περιοδίες της απέκτησε η Βιβλιοθήκη το 1997 όπως και αλληλογραφία από το 1959 μέχρι το 1961του Δ. Μητρόπουλου με την αγαπημένη φίλη του Μαρία Νεγρεπόντη, τα οποία εθεωρούντο κατεστραμένα.²

Ένας μεγάλος αριθμός φωτογραφιών με θέμα τον Μανώλη Καλομοίρη, τον Δημήτρη Μητρόπουλο και τον Αιμίλιο Ριάδη υπάρχουν στη Βιβλιοθήκη. Η πρώτη συλλογή αναπαράχθηκε από το προσωπικό αρχείο της κας Χαράς Καλομοίρη και περιέχει γνωστές και άγνωστες προσωπικές φωτογραφίες του συνθέτη καθώς και πολλές από παραστάσεις έργων με διάφορους συντελεστές. Όπως θα αναφερθεί και αργότερα ένας αριθμός με άγνωστες φωτογραφίες του Δημήτρη Μητρόπουλου και του Αιμίλιου Ριάδη έχουν περιέλθει στη Βιβλιοθήκη από τις δωρεές Αλεξάνδρας Τριάντη και Ισμίνης Σακελλαροπούλου αντίστοιχα.

Τα αρχεία ιδιωτών τα οποία η Βιβλιοθήκη μας διαθέτει είναι πλέον ιστορικά, εφ’ όσον δεν έχουν πια υπηρεσιακό χαρακτήρα αλλά χρησιμοποιούνται για ερευνητικούς σκοπούς και αποτελούνται τόσο από πρωτότυπα χειρόγραφα έγγραφα (συμπεραλαμβανομένων και των μουσικών χειρογράφων), όσο και από έντυπα, ηχογραφήσεις, προγράμματα, αποκόμματα εφημερίδων, φωτογραφίες, αλληλογραφία κ.ά..

Από αυτά, τα Αρχεία της Αλεξάνδρας Τριάντη και του Μίκη Θεοδωράκη είναι θεωρητικά πλήρη εφ’ όσον περιήλθαν στη Βιβλίοθήκη αυτούσια. Το αρχείο του Μ. Θεοδωράκη περιέχει υλικό μέχρι το 1997 (οπότε και παραδόθηκε) με την προοπτική να συμπληρώνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα εφ όσον εξακολουθεί να παράγεται υλικό.

Η Αλεξάνδρα Τριάντη ήταν διαπρεπής τραγουδίστρια του Lied που διακρίθηκε σε αίθουσες συναυλιών όλης της Ευρώπης από τα τέλη της δεκαετίας του 1920 έως τις αρχές της δεκαετίας του 1950. Η λαμπρή διεθνής της καριέρα, το πάθος της για την μουσική ανάπτυξη της Ελλάδας και η τεράστια προσφορά της σε αυτόν τον σκοπό, την ξεχωρίζουν και την τοποθετούν ανάμεσα στους πλέον διακεκριμένους Έλληνες μουσικούς.

Η συμβολή της στην μουσική ανάπτυξη στην Ελλάδα συνεχίζεται με την θητεία της σαν αντιπρόεδρος και κατόπιν σαν πρόεδρος του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής όπου προσέφερε τα μέγιστα στην αποπεράτωση του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, και άφησε όλη της την περιουσία στον Σύλλογο. Η βιβλιοθήκη και το αρχείο της περιήλθαν στη Μουσική Βιβλιοθήκη Λίλιαν Βουδούρη τον Μάϊο του 1993, μετά τον θάνατο του συζύγου της Μιχάλη Κυριακίδη και αποτελεί το πρώτο υλικό της. Η συλλογή αποτελείται από

1. 2.500 ελληνικά και ξένα βιβλία. Περιλαμβάνονται βιβλία με θέμα αφ’ ενός τη μουσική, αφ’ ετέρου άλλα θέματα γενικού ενδιαφέροντος, ιστορικά, λογοτεχνικά, περιηγητικά κ.α. πολλά από τα οποία χρονολογούνται από την αρχή του αιώνα. Έχουν ενσωματωθεί στην γενική συλλογή της Βιβλιοθήκης.

2. Παρτιτούρες με έργα ορχηστρικά, έργα για πιάνο, όπερες, Lieder. Η συλλογή από παρτιτούρες έργων του ρεπερτορίου της, κυρίως Lieder, παρουσιάζει εξαίρετο ενδιαφέρον. Πρόκειται για πάνω από 500 παρτιτούρες, με έργα των F. Schubert, R. Schumann, F. Chopin, L. van Beethoven, J. Brahms, H. Wolf, C. Loewe κ. ά.. Το πολύτιμο και άξιο μελέτης χαρακτηριστικό είναι ότι αυτό είναι το έντυπο υλικό το οποίο η ίδια η Α. Τριάντη χρησιμοποίησε για μελέτη και έχουν πολλές κριτικές σημειώσεις της. Ανάμεσα σε αυτά βρίσκονται και Ελληνικά έργα των Μητρόπουλου, Πετρίδη, Πονηρίδη, Ριάδη, Λάβδα, Λιάλιου, Παπαμικροπούλου, Λαλαούνη, τα οποία οι συνθέτες της έχουν προσφέρει και αφιερώσει.

3. Αρχείο αποτελούμενο από προγράμματα ρεσιτάλ της στην Ελλάδα και σε Ευρωπαϊκές πόλεις που επισκεύθηκε ανάμεσα στις δεκαετίες 1920 και 1950 καθώς επίσης εγκωμιαστικές κριτικές από εφημερίδες σχετικά με την ερμηνία της.

4. Ηχοργαφήσεις σε δίσκους 78 στροφών με εκτελέσεις Lieder του Hugo Wolf, τα οποία ηχογραφήθηκαν στο Λονδίνο από την Hugo Wolf Society και άλλες ακόμη ιδιωτικές από ρεσιτάλ της σε ταινείες μαγνητοφώνου και

5. Φωτογραφίες του Δημήτρη Μητρόπουλου.

Στις αρχές του 1998 μεταφέρθηκε στη Βιβλιοθήκη το αρχείο του Μίκη Θεοδωράκη μετά από δωρεά του συνθέτη. Το υλικό από το τοποίο απαρτίζεται είναι ποικίλο και χωρίζεται στις παρακάτω αλληλοεξαρτώμενες κατηγορίες. Ανάλογα είχε χωρίσει το αρχείο του και ο ίδιος ο συνθέτης. Έτσι διακρίνουμε:

1. Το μουσικό αρχείο που περιλαμβάνει τις συνθέσεις του Μίκη Θεοδωράκη.

Πρόκειται για χειρόγραφες παρτιτούρες, σχέδια και διασκευές από όλες τις συνθετικές περιόδους του συνθέτη. Δεν μπορούμε παρά να σημειώσουμε το γεγονός ότι σ’ αυτό έχουν συγκεντρωθεί έργα που γράφηκαν ακόμη και το 1937, όταν ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν 12 ετών, όπως και σε εποχές σπουδών, εξορίας και φυλάκισης.

Η συστηματική τακτοποίηση και καταγραφή του υλικού, ούτως ώστε να μπορεί ο ερευνητής να μελετήσει το χειρόγραφο κάθε έργου, από τα σχέδια μέχρι την τελική παρτιτούρα και να παρακολουθήσει την εξέλιξη στη σύνθεση του έργου απέδωσε 34.047 φύλλα που τοποθετήθηκαν σε 322 φακέλλους και περαιτέρω σε 81 ειδικά αντιόξυνα κουτιά. Παράλληλα το μέρος αυτό του αρχείου έχει αναπαραχθεί σε 67 μικροφίλμ. Η αναπαραγωγή του αρχείου του Μίκη Θεοδωράκη στο παγκόσμια καθιερωμένο μέσο, το μικροφίλμ, εξυπηρετεί τη διαφύλαξη του έργου και την προφύλαξη των χειρογράφων, εφ’ όσον το μικροφίλμ αποτελεί πιστό αντίγραφο του πρωτότυπου και δεύτερον, κάνει το έργο εύκολα και ασφαλώς προσιτό σε όλους τους ενδιαφερόμενους.

2. Το αρχείο κειμένων, αποτελούμενο από περίπου 56.200 φύλλα, είναι και αυτό καταγεγραμμένο και τακτοποιημένο σε 396 φακέλους που έχουν τοποθετηθεί σε 94 αντιόξυνα κουτιά. Περιλαμβάνει γραπτά κείμενα του συνθέτη, σχετικά με τις μουσικές και πολιτικές του δραστηριότητες, καθώς και άλλο πληροφοριακό υλικό το οποίο έχει στο σύνολό του ταξινομηθεί χρονολογικά και χωρισθεί σε θεματικές ενότητες. Σημαντικό μέρος καταλαμβάνει η αλληλογραφία του συνθέτη.

3. Το αρχείο αποκομμάτων τύπου. Κατά την παράδοση του αρχείου παρελήφθησαν 273 τόμοι με αποκόμματα εφημερίδων και περιοδικών, άρθρα τα οποία αναφέρονται στον πρόσωπο και το έργο του συνθέτη. Ο ερευνητής μπορεί να βρεί συγκεντρωμένη, στο χρονολογικά οργανωμένο αυτό αρχείο, την παγκόσμια αρθρογραφία, η οποία καλύπτει πέντε δεκαετίες. Ξεκινάει το 1950 από τον πατέρα του συνθέτη, ο οποίος το επιμελείται μέχρι το 1977. Αργότερα η επιμέλεια της συγκέντρωσης των άρθρων στον τύπο, εργασία η οποία εξακολουθεί αδιάκοπα μέχρι σήμερα, περιέρχεται σε συνεργάτες του συνθέτη. Η Βιβλιοθήκη παραλαμβάνει το τρέχον υλικό τακτικά.

4. Ηχογραφήσεις/Βίντεο. Ερασιτεχνικές ηχογραφήσεις από το ραδιόφωνο ή και συναυλίες από την εποχή του 1950 ακόμη, αποτελούν τις αρχαιότερες ηχογραφήσεις του αρχείου. Νεότερες ηχογραφήσεις περιλαμβάνουν κυρίως ορχηστρικά έργα σε ζωντανές ηχογραφήσεις από συναυλιές, τραγούδια τα οποία τραγουδά ο ίδιος ο συνθέτης, καθώς και συνεντεύξεις του στο ραδιόφωνο. Συνολικά αριθμούν 243. Πλούσιο και το αρχείο των βίντεο, με παρόμοιο υλικό από συναυλίες και συνεντεύξεις, θα αναπαραχθεί από την Βιβλιοθήκη, ώστε να είναι εύκολη και ασφαλής η διάθεσή του στο κοινό της.

5. Έντυπα βιβλία/Παρτιτούρες Ο συνθέτης παρείχε έντυπες παρτιτούρες έργων του, κυρίως γαλλικές εκδόσεις οι οποίες είναι δυσεύρετες πλέον, καθώς και βιβλία των οποίων είναι είτε ο συγγραφέας, είτε το θέμα. Μεταξύ αυτών και διπλωματικές ή διδακτορικές διατριβές για το συνθέτη και το έργο του σε πανεπιστήμια του εξωτερικού.

6. Προγράμματα/Αφίσες από συναυλίες και άλλες εκδηλώσεις από όλο τον κόσμο περιλαμβάνει αυτό το μέρος του αρχείου. Πλούσιο και αυτό, όπως και τα άλλα μέρη του αρχείου σε πληροφορίες, απαραίτητο και χρήσιμο για τον ερευνητή του έργου του Μίκη Θεοδωράκη. Αναλυτικά αναφέρουμε ότι το αρχείο διαθέτει 90 αφίσες, 192 προγράμματα, 62 φυλλάδια, 36 βιβλία, 10 διατριβές/μελέτες, και 30 έντυπες παρτιτούρες.

Το παραπάνω υλικό έχει καταγραφεί σε ηλεκτρονικό υπολογιστή και είναι εύκολα αναζητήσιμο. Είναι στην διάθεση των ερευνητών.

Το αρχείο της πιανίστας και συνθέτριας Λίλας Λαλαούνη παραχωρήθηκε κατόπιν επιθυμίας της ίδιας στο Ωδείο Αθηνών.

Μετά τον θάνατο της Λίλας Λαλαούνη το 1996 η αδελφή της Αγγέλα Λαλαούνη-Artner δώρισε στη Βιβλιοθήκη αντικείμενα τα οποία έχουν σχέση με την συνθέτιδα και τα οποία αυτή (η αδελφή της) κατείχε.

Περιέχονται χειρόγραφο της Αττικής σουίτας του Γιώργου Πονηρίδη και έντυπα έργα των Καλομοίρη και Ζώρα με ιδιόχειρες αφιερώσεις τους καθώς και άλλες παρτιτούρες των Παλλάντιου, Ξανθόπουλου, Χατζιδάκι και Μητρόπουλου. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν τα προγράμματα, οι αφίσες, οι φωτογραφίες το πορτραίτο αλλά κυρίως οι ηχογραφήσεις των δύο κοντσέρτων της τα οποία εκτελεί η ίδια.

Από τα πλέον πρόσφατα και πολύτιμα αποκτήματα της Βιβλιοθήκης είναι ένα μεγάλο μέρος από τα κατάλοιπα του Αιμίλιου Ριάδη.

Η κα Ισμήνη Τζερμιά-Σακελλαροπούλου, μαθήτρια του συνθέτη Αιμίλιου Ριάδη, που με πολλούς τρόπους βοήθησε στην ανέδειξη του έργου του, δώρισε στη Βιβλιοθήκη μέρος του αρχείο του. Το υλικό αυτό περιήλθε σε αυτήν από τη σύζυγο του αδελφού του συνθέτη, κα Ελίζα Ριάδη και περιλαμβάνει παρτιτούρες έργων του, ποιήματα, συγγράμματα, όπως αυτό για την “Αρχαία μουσική”, φωτογραφίες και άλλα πολύτιμα ντοκουμέντα. Το κύριως μέρος περιέχει μουσικά χειρόγραφα, αδημοσίευτων κατά το μέγιστο ποσοστό έργων. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι ανάμεσά τους βρίσκονται οι όπερες “Γαλάτεια” και “Ο πράσινος δρόμος”, “Ο Ρικές με το τσουλούφι” και η “Εκάβη”, μουσική για θεατρικά έργα, τα ορχηστρικά “Ιnvocation a la paix” και “Symphonie argeste”, τα έργα μουσικής δωματίου “Sonate pour quatre”, και σχέδια για Σονάτες για βιολοντσέλο και πιάνο, η μουσική για πιάνο “Hommage a Ravel” και “Χοροί ρωμέικοι”, το έργο για φωνή και ενόργανο σύνολο “Χορευτικά τραγούδια”, τα έργα για φωνή και πιάνο “Ανατολίτικα τραγούδια”, “Melodies simples”, “Chansons exotiques” και πολλά άλλα.Το αρχείο για την ώρα βρίσκεται στην διαδικασία της μελέτης, αναλυτικής καταγραφής και τακτοποίησης.

Τέλος ένα εξαιρετικό ενδιαφέρον συγκεντρώνει το

Τα προσωπικό αρχείο της προέδρου του Σύνδεσμος Αποφοίτων Ωδείων Θεσσαλονίκης Μαρίας Ζαχαροπούλου αγόρασε η Βιβλιοθήκη από παλαιoβιβλιοπωλείο της Θεσσαλονίκης. Περιέχει πολλές προσκλήσεις και προγράμματα εκδηλώσεων του Συνδέσμου Αποφοίτων των δεκαετιών 1950, 1960 και 1970 καθώς και αλληλογραφία της προέδρου με διάφορους γνωστούς έλληνες καλλιτέχνες καθώς και μουσικά έργα.