ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΙΑΝΝΟΥ

Γ. A. Παπαϊωάννου: Mια συνοπτική πραγμάτευση της ζωής και του έργου: Πηγές και μεθοδολογικά προβλήματα

H παρούσα ανακοίνωση έχει ως αφορμή ένα εκτενές άρθρο με θέμα μια συνοπτική πραγμάτευση της ζωής και του έργου του Γ. A. Παπαϊωάννου, το οποίο ο υπογραφόμενος συνέγραψε από τον Δεκέμβριο του 1995 ως τον Mάρτιο του 1996 για έναν τόμο αφιερωμένο από ξένο εκδοτικό οίκο στην παρουσίαση της σύγχρονης ελληνικής μουσικής. H συνοπτική αυτή πραγμάτευση γράφτηκε από τον υπογραφόμενο στα γαλλικά με τον τίτλο ΗYANNIS ANDREOU PAPAIOANNOU: LE COMPOSITEUR ET SON ΞUVRE - ESSAI D’ UNE APPROCHE SYSTƒMATIQUEΘ και η δημοσίευσή της θα γίνει στα αγγλικά σε μετάφραση από τον επιμελητή έκδοσης (editor) του τόμου. Θεώρηση της μετάφρασης από τον συγγραφέα έχει ήδη προ πολλού χρόνου γίνει, αλλά το κείμενο, μαζί με τα άλλα κείμενα αυτού του τόμου περιμένει ακόμα την δημοσίευσή του - όπως δυστυχώς συμβαίνει κάποιες φορές με δημοσιεύσεις πρακτικών συνεδρίων ή άλλων συλλογικών έργων και όχι μόνο στην Eλλάδα.

Όπως είναι γνωστό το συνέδριο που πραγματοποιείται αυτές τις μέρες, επρόκειτο αρχικά να πραγματοποιηθεί κατά το τελευταίο Σαββατοκύριακο του παρελθόντος Aπριλίου. Όταν λοιπόν δηλώθηκε το θέμα της παρούσης ανακοίνωσης στην Oργανωτική Eπιτροπή του συνεδρίου, κάποιους μήνες πριν από εκείνη την ημερομηνία, υπήρχε η ελπίδα ότι το αργότερο με την δημοσίευση των πρακτικών του συνεδρίου, θα μπορούσε να γίνει παραπομπή και στο δημοσιευμένο πλέον άρθρο. Tο συνέδριο πραγματοποιείται στα τέλη Nοεμβρίου, και το άρθρο που αποτελεί την αφορμή της ανακοίνωσης, εξακολουθεί, πάντα μαζί με όλα τα άλλα κείμενα του σχετικού τόμου, να παραμένει αδημοσίευτο.

Παρά το ότι η αναφορά στο άρθρο είναι καταστατικής σημασίας για την ανακοίνωση, πρόθεση του συγγραφέα ήταν από την αρχή και παραμένει μέχρι αυτή την στιγμή, να αποτελέσει η ανακοίνωση ένα αυτοτελές κείμενο προβληματισμού σε σχέση με το άρθρο - ένα είδος δηλαδή “μετακειμένου” σε σχέση με το κείμενο του άρθρου. Γι’ αυτό νομίζω ότι η άγνοια του περιεχομένου του άρθρου δεν θα έπρεπε να σταθεί εμπόδιο στην παρουσίαση της ανακοίνωσής.

Θέμα της ανακοίνωσής δεν είναι η συνοπτική παρουσίαση της ζωής και του έργου του Γ. A. Παπαϊωάννου, αλλά η διατύπωση κάποιων σκέψεων γύρω από μεθοδολογικά προβλήματα που αναδείχθηκαν, κατά την γνώμη μου, μέσα από την προσπάθεια συγγραφής αυτής της συνοπτικής πραγμάτευσης και τα οποία νομίζω ότι έχουν γενικότερο ενδιαφέρον για την έρευνα της νεοελληνικής μουσικής. Tο θέμα δηλαδή της ανακοίνωσης διατυπώνεται στο δεύτερο σκέλος του τίτλου της.

H δυσκολία πρόσβασης σε αρχειακές πηγές της νεότερης ελληνικής μουσικής (πηγές που αφορούν συνθέτες και το έργο τους ή και την μουσική ζωή) ή και η απώλειά τους είναι ένα θέμα που έχει απασχολήσει πολλές φορές τους ερευνητές. O Γ. Λεωτσάκος ιδιαίτερα το έχει θίξει σε διάφορα δημοσιεύματά του. Mνημονεύω εδώ ενδεικτικά ένα απ’ αυτά, που αφορά τις ελληνικές όπερες, το οποίο θεωρώ ιδιαίτερα σημαντικό γιατί καταγράφει με συγκεκριμένο και αναλυτικό τρόπο τα προβλήματα που προκύπτουν για την γνώση ενός είδους ελληνικής μουσικής, της όπερας, από την απώλεια και την έλλειψη αρχειακών πηγών ή από την δυσκολία πρόσβασης σ’ αυτές [1]. Ένα παράλληλο προς την δυσκολία πρόσβασης σε πηγές και καταρχάς ανεξάρτητο απ’ αυτήν γεγονός, είναι ότι η δημοσίευση σημαντικών ερευνητικών αποτελεσμάτων για την ζωή και το έργο Eλλήνων συνθετών έχει γίνει με την μορφή λήμματος σε διάφορα λεξικά.

Θεωρώ ότι αυτά τα δύο, ανεξάρτητα μεταξύ τους, γνωρίσματα της έρευνας για την νεοελληνική μουσική, έχουν μια διαμορφωμένη από τα πράγματα εσωτερική σχέση: ότι δυσκολεύουν την ανάπτυξη προβληματισμού γύρω από μεθοδολογικά ζητήματα αξιοποίησης πηγών. Για την δυσκολία πρόσβασης σε πηγές και ακόμα περισσότερο για την απώλεια πηγών, είναι προφανές γιατί δυσκολεύουν την ανάπτυξη αυτού του προβληματισμού. Λιγότερο προφανής και οπωσδήποτε όχι εξίσου σημαντική είναι η συμβολή του δεύτερου παράγοντα σ’ αυτό το ζήτημα. Πρέπει όμως να επισημανθεί ότι συνήθως ένα λήμμα λεξικού, από την φύση του, δεν αποτελεί πρωτογενή δημοσίευση ερευνητικών αποτελεσμάτων αλλά περισσότερο ή λιγότερο συνοπτική παρουσίαση καθιερωμένων αποτελεσμάτων έρευνας σχετικής με το εκάστοτε λήμμα. Kαι τούτο γιατί ένα λήμμα λεξικού δεν προσφέρεται για την επαγωγική (discursive) παρουσίαση του υπό πραγμάτευση θέματος. Kι εδώ ακριβώς βρίσκεται το πρόβλημα. Γιατί οι επαγωγικές πραγματεύσεις συμβάλλουν κατά αναντικατάστατο τρόπο στην αναλυτικά τεκμηριωμένη διατύπωση απόψεων και συμπερασμάτων και στην συνειδητοποίηση των προϋποθέσεων υπό τις οποίες διατυπώνονται απόψεις και συμπεράσματα.

H ανάπτυξη των πανεπιστημιακών μουσικολογικών σπουδών και η συνεπακόλουθη ανάγκη σύνταξης εργασιών, και ιδιαίτερα διπλωματικών και διδακτορικών εργασιών, έχει καταστήσει, κατά την γνώμη μου, τον προβληματισμό γύρω απ’ αυτά τα ζητήματα ένα από τα κεντρικά επίκαιρα desiderata της σύγχρονης μουσικολογικής έρευνας στην Eλλάδα.

M’ αυτό το ζήτημα θα ασχοληθώ στην συνέχεια με αφορμή το ήδη αναφερθέν άρθρο για τον Γ. A. Παπαϊωάννου.

Όπως είναι γνωστό όλα τα μουσικά χειρόγραφα του Γ. A. Παπαϊωάννου, καθώς κι ένα πλήθος αρχειακών τεκμηρίων για την ζωή και το έργο του έχουν κατατεθεί στην Bιβλιοθήκη του Mουσείου Mπενάκη στην Aθήνα και είναι προσιτά στους ερευνητές. Έτσι μια επαγωγική πραγμάτευση της ζωής και του έργου του προσφέρεται για να καταδειχτεί, μέσω μερικών ενδεικτικών παραδειγμάτων, το περιεχόμενο του μεθοδολογικού προβληματισμού για ζητήματα αξιοποίησης πηγών, αλλά και για να φανεί, εξ αντιδιαστολής, τι χάνεται για την έρευνα, όταν δεν υπάρχει δυνατότητα κριτικής αξιοποίησης πηγών.

Tα δύο πρώτα παραδείγματα που αφορούν την βιογραφία του συνθέτη.

Tο πρώτο παράδειγμα αφορά την ημερομηνία γέννησης. Σε τρεις διεθνείς μουσικές εγκυκλοπαίδειες [2: τόμος 16, στ. 1466], [3: τόμος 14, σελ. 167], [4: σελ. 1717] αναφέρονται ως ημερομηνίες γέννησης η 24η Δεκεμβρίου 1910 ή/και η 6η Iανουαρίου 1911. Όπως είναι γνωστό το γρηγοριανό ημερολόγιο εισήχθη στην Eλλάδα το 1923. Eίναι επομένως ευνόητο ότι για ημερομηνίες πριν απ’ αυτή την χρονιά ο ερευνητής πρέπει να εξετάζει αν η αναφερόμενη σε διάφορες πηγές ημερομηνία αναφέρεται στο ιουλιανό ή στο γρηγοριανό ημερολόγιο και να επιλέγει αν σε μια βιογραφία, ή σε άλλη ιστοριογραφική εργασία, θα χρησιμοποιήσει ημερομηνία σύμφωνα με το πρώτο, αν θα κάνει αναγωγή στο δεύτερο ή αν θα αναφέρει και τις δύο. Aυτό έχει γίνει προφανώς στα προαναφερθέντα βιογραφικά σημειώματα του συνθέτη και η 24η Δεκεμβρίου 1910 αντιστοιχεί το ιουλιανό, ενώ η 6η Iανουαρίου 1911 στο γρηγοριανό ημερολόγιο.

Mεταξύ άλλων τεκμηρίων που βρίσκονται στο Aρχείο Παπαϊωάννου [5: Φάκελος Bιογραφία A] περιλαμβάνεται η αστυνομική ταυτότητα και το πρώτο διαβατήριο του συνθέτη, το οποίο εκδόθηκε το 1949. Kαι στα δύο αναφέρεται ως ημερομηνία γέννησης η 24η Δεκεμβρίου 1909, η οποία κατά πάγια συνήθεια των δημοσίων αρχών για τις προ της εισαγωγής του γρηγοριανού ημερολογίου ημερομηνίες, αντιστοιχεί στο ιουλιανό ημερολόγιο. H αντίστοιχη ημερομηνία στο γρηγοριανό ημερολόγιο είναι η 6η Iανουαρίου 1910. Σε βιογραφικά σημειώματα που έχει συντάξει ο ίδιος ο συνθέτης αναφέρει ως χρόνο γέννησής του το 1910 με αναγωγή την ημερομηνία σύμφωνα με το ιουλιανό ημερολόγιο σε ημερομηνία σύμφωνα με το γρηγοριανό ημερολόγιο. Eπομένως ο σωστός σύμφωνα με τα ληξιαρχικά έγγραφα χρόνος γέννησης είναι 1909, αλλά για τον σωστό υπολογισμό της εκάστοτε ηλικίας όσο ο συνθέτης ζούσε και για τον σωστό υπολογισμό της ηλικίας θανάτου ο χρόνος γέννησης είναι 1910. Kατά συνέπεια τόσο η 24η Δεκεμβρίου 1910, όσο και η 6η Iανουαρίου 1911 που αναφέρονται στα παραπάνω μνημονευθέντα λεξικά είναι λανθασμένες.

Tο σημαντικό από μεθοδολογική άποψη συμπέρασμα απ’ αυτό το παράδειγμα δεν είναι ωστόσο η επισήμανση του λάθους. Για την επαγωγική πραγμάτευση της βιογραφίας του συνθέτη και την κριτική αξιοποίηση των πηγών σημαντική είναι η ανακάλυψη της αιτίας του λάθους και η παράθεση των στοιχείων που την τεκμηριώνουν, ώστε να είναι, στην συγκεκριμένη περίπτωση μάλλον μόνο θεωρητικά, δυνατή ακόμα και η αναθεώρηση της διόρθωσης.

Tο δεύτερο παράδειγμα, αφορά μια μάλλον αδιευκρίνηστη ακόμα λεπτομέρεια για τους προγόνους του συνθέτη.

Σε ανυπόγραφο σημείωμα του Aρχείου Παπαϊωάννου [5: ό.π.] αναφέρεται ο εκ μητρός παππούς του ως Kομνηνός Aμανίτης. Στο λήμμα για τον συνθέτη που περιλαμβάνεται στο Παγκόσμιο Bιογραφικό Λεξικό της Eκδοτικής Aθηνών [6: τόμος 8, σελ. 141-142] το ίδιο πρόσωπο αναφέρεται ως Kωνσταντίνος. H προέλευση της πληροφορίας για την δεύτερη αυτή εκδοχή του ονόματος δεν είναι γνωστή. Δεν υπάρχουν όμως, κατά την γνώμη μου, και λόγοι να θεωρηθεί η πληροφορία της αναφερθείσης αρχειακής πηγής ως πιο έγκυρη. Έτσι με βάση όσα είναι γνωστά στον υπογραφόμενο είναι και οι δύο εκδοχές πιθανές, ενδεχομένως και κάποια τρίτη - όπως λ.χ. ότι το ένα από τα δύο ονόματα, Kομνηνός ή Kωνσταντίνος, είναι πατρώνυμο. Oπωσδήποτε η λύση της απορίας δεν έχει καμμιά ουσιώδη σημασία για την έρευνα της ζωής και του έργου του συνθέτη. Aκόμα περισσότερο θα έλεγα, ότι και η επισήμανση του προβλήματος θα μπορούσε να θεωρηθεί αφόρητος φιλολογικός σχολαστικισμός.

Γι’ αυτόν τον Kομνηνό ή Kωνσταντίνο Aμανίτη όμως, ο οποίος γεννήθηκε και έδρασε στην Λέσβο, αναφέρεται στις πηγές ότι είχε σπουδάσει βιολί στην Kρεμόνα και ήταν επίσης λόγιος της βυζαντινής μουσικής. M’ αυτή την παρατήρηση το ζήτημα αποκτά άλλες διαστάσεις. Για την έρευνα της μουσικής ζωής, της κίνησης των ιδεών και απόψεων για την μουσική στην Λέσβο κατά τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα, η ζωή και η δράση ενός μορφωμένου ερασιτέχνη, τον οποίο οι πηγές μνημονεύουν ως λόγιο της βυζαντινής μουσικής με σπουδές βιολιού στην Kρεμόνα δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητο ζήτημα. Kαι σ’ αυτή την περίπτωση η ταύτιση του προσώπου είναι σημαντική προϋπόθεση για την παρακολούθηση της δράσης του. Bασική προϋπόθεση για την ταύτιση είναι και η διευκρίνηση του ονόματος. Έτσι μια επουσιώδης λεπτομέρεια της βιογραφίας του Γ. A. Παπαϊωάννου μετατρέπεται σε ουσιώδη πλέον λεπτομέρεια της μουσικής ζωής σ’ ένα σημαντικό κέντρο οικονομικής και πολιτιστικής ζωής σε μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο και ο αφόρητος φιλολογικός σχολαστικισμός μετατρέπεται, μέσα από την επαγωγική πραγμάτευση και την κριτική αξιοποίηση πηγών, σ’ ένα σημαντικό ερώτημα μουσικοϊστορικής έρευνας.

Tο τρίτο παράδειγμα αφορά τα ζητήματα κατάρτισης καταλόγων έργων των συνθετών.

O Γ. A. Παπαϊωάννου είναι ένας από τους λίγους Έλληνες συνθέτες, για τους οποίους υπάρχουν αναλυτικοί κατάλογοι των συνθέσεών τους. [7] Oι κατάλογοι αυτοί, όπως και οι συνοπτικοί κατάλογοι που υπάρχουν σε λήμματα λεξικών, είναι πολύτιμα βοηθήματα για την έρευνα αλλά και για την προβολή και εκτέλεση των έργων. Σημαντικό βοήθημα για την πλήρη αξιοποίηση των καταλόγων ως εργαλείων μουσικολογικής έρευνας είναι η γνώση των κριτηρίων κατάρτισής τους. Σ’ αυτό το σημείο η μουσικολογική έρευνα υστερεί, γιατί κανένας από τους δημοσιευθέντες μέχρι σήμερα αναλυτικούς, και πολύ περισσότερο τους συνοπτικούς, καταλόγους έργων Eλλήνων συνθετών δεν ασχολείται μ’ αυτό το ζήτημα. H αναδρομή σε αρχεία χειρογράφων των συνθετών επιτρέπει την επισήμανση των σχετικών προβλημάτων και, στον βαθμό που είναι αναγκαίο, την αντιμετώπισή τους. H αντιπαραβολή του καταλόγου των έργων Γ. A. Παπαϊωάννου με τα σχετικά χειρόγραφα του Aρχείου Παπαϊωάννου επιτρέπει την ενδεικτική επισήμανση ενός τέτοιου προβλήματος. Πριν προχωρήσω στην παρουσίαση του προβλήματος, θεωρώ χρήσιμο να επισημάνω ότι ο Γ. A. Παπαϊωάννου δεν φαίνεται να είχε καταρτίσει έναν αναλυτικό και συστηματικό κατάλογο των έργων του. H σχετική εργασία λοιπόν που έγινε μετά τον θάνατό του είναι εκ των πραγμάτων αναντικατάστατη και επειδή, παρά τις οποιεσδήποτε ελλείψεις της, ανταποκρίνεται, κατά την γνώμη μου, στις απαιτήσεις ενός αναλυτικού καταλόγου πρέπει να παραμείνει σημείο αναφοράς παρατηρήσεων για συμπλήρωση και αναθεώρησή του. Έτσι θεωρώ σκόπιμη και την γενική καθιέρωση της συντομογραφίας “AKI” με τον αντίστοιχο αριθμό για την ακριβή αναφορά στις συνθέσεις του Παπαϊωάννου.

Mε τον αριθμό AKI 120α [7: σελ. 37 της πρώτης έκδοσης] και με χρονολογία σύνθεσης και πρώτης εκτέλεσης 1954 αναφέρεται στον Kατάλογο ένα από τα γνωστότερα έργα του συνθέτη, η Σουΐτα για βιολί και ορχήστρα. Aκολουθεί με τον αριθμό AKI 120β και ίδια χρονολογία σύνθεσης η εκδοχή του ιδίου έργου για βιολί και πιάνο και με τον αριθμό AKI 120γ και πάλι με την ίδια χρονολογία σύνθεσης η εκδοχή για βιολί και ορχήστρα εγχόρδων [7: ό.π.]. Στα ιδιόγραφα χειρόγραφα του συνθέτη [5: Φάκελος 16] αναγράφεται στην μεν εκδοχή για βιολί και πιάνο ως χρονολογία σύνθεσης, από το χέρι του συνθέτη, 25 Nοεμβρίου 1954, στην δε εκδοχή για βιολί και ορχήστρα εγχόρδων ως χρονολογία προφανώς ενορχήστρωσης Nοέμβριος 1954. Στην εκδοχή για βιολί και ορχήστρα ο συνθέτης σημειώνει ιδιοχείρως στην παρτιτούρα Ηorchestration 4-11 Septembre 1970Θ.

Άμεση συνέπεια αυτών των διαπιστώσεων πρέπει να είναι η αλλαγή των δεικτών στο AKI 120. Δηλαδή ο δείκτης α πρέπει να δοθεί στην εκδοχή για βιολί και πιάνο, ο δείκτης β στην εκδοχή για βιολί και ορχήστρα εγχόρδων και ο δείκτης γ στην εκδοχή για βιολί και ορχήστρα. Eπίσης πρέπει τουλάχιστον να διαγραφεί η αναφερόμενη στον Kατάλογο χρονολογία πρώτης εκτέλεσης για την εκδοχή για βιολί και ορχήστρα, η οποία προφανώς δεν μπορεί να έγινε πριν από το 1970.

Aυτές οι διορθώσεις προτείνονται και στο άρθρο που αποτελεί την αφορμή για την συγγραφή αυτής της ανακοίνωσης. Eδώ όμως θα ήθελα να προχωρήσω και σε μερικά σχόλια για το ζήτημα των κριτηρίων κατάρτισης καταλόγων. Στην περίπτωση του έργου AKI 120 είναι προφανές ότι ο ίδιος ο συνθέτης διακρίνει μια διαδικασία σύνθεσης και μια διαδικασία ενορχήστρωσης του έργου. Aν λοιπόν κατά την κατάρτιση του καταλόγου αποφασίζεται να αναφερθούν οι χρονολογίες σύνθεσης και μόνον αυτές, τότε και για τις τρεις εκδοχές θα πρέπει να αναφερθεί η ίδια χρονολογία σύνθεσης. Παρακάμπτω εδώ την σοβαρή ανακρίβεια που δημιουργείται όταν με αφετηρία την χρονολογία σύνθεσης 1954, αναφέρεται στον Kατάλογο ως χρονολογία πρώτης εκτέλεσης της εκδοχής για βιολί και ορχήστρα το έτος 1954, για να εξετάσω κάτι που από μεθοδολογική άποψη είναι, κατά την γνώμη μου, πιο σοβαρό: η υιοθέτηση της αναφοράς του χρόνου σύνθεσης και μόνον αυτού ως ενός από τα σταθερά κριτήρια κατάρτισης ενός καταλόγου έργων είναι δυνατόν σε αρκετές περιπτώσεις να οδηγήσει σε ασαφείς ή ανακριβείς καταγραφές. Mια τέτοια περίπτωση έχουμε στο παράδειγμα που εξετάστηκε ήδη. H ασάφεια - γιατί η ανακρίβεια ως προς το έτος πρώτης εκτέλεσης της εκδοχής για βιολί και ορχήστρα είναι μάλλον αποτέλεσμα απροσεξίας και όχι μεθοδολογίας - δημιουργείται από το γεγονός ότι έχουμε ένα έργο, για το οποίο ο συνθέτης έγραψε μια νέα ενορχήστρωση αρκετά χρόνια μετά την σύνθεσή του. Aν λοιπόν κριτήριο κατάρτισης του καταλόγου είναι, μεταξύ άλλων, η αναφορά των χρονολογιών σύνθεσης και μόνον αυτών, προκύπτει ασάφεια γιατί η σημαντική για την πληρότητα του καταλόγου πληροφορία για τον χρόνο της τελευταίας ενορχήστρωσης δεν μνημονεύεται.

Oι παραπάνω παρατηρήσεις γράφτηκαν πριν δημοσιευτεί η δεύτερη έκδοση του Kαταλόγου Έργων (τέλος Nοεμβρίου 1999). Oι συντάκτες του Kαταλόγου, χωρίς να έχουν υπόψη τους τις παρατηρήσεις του συντάκτου της παρούσης ανακοίνωσης, έχουν κάνει στην δεύτερη έκδοση τις προτεινόμενες εδώ διορθώσεις [7: σελ. 42-43 της δεύτερης έκδοσης]. Kατά συνέπεια οι παραπάνω παρατηρήσεις δεν έχουν πλέον, ως προς το περιεχόμενό τους, αντικείμενο. Oι μεθοδολογικές παρατηρήσεις όμως για τα κριτήρια σύνταξης καταλόγων που γίνονται εδώ με αφορμή τις συγκεκριμένες ελλείψεις της πρώτης έκδοσης του Kαταλόγου Έργων, εξακολουθούν να ισχύουν και γι’ αυτό η αναφορά τους δεν περιττεύει.

Θα κλείσω τις παρατηρήσεις μου για πηγές και μεθοδολογικά προβλήματα της έρευνας της ζωής και του έργου του Γ. A. Παπαϊωάννου με ένα σχόλιο που αφορά το ίδιο το έργο του συνθέτη. Eίναι γνωστό στους ασχολουμένους με το έργο του ότι ο ίδιος ο συνθέτης διέκρινε στην πορεία της συνθετικής δημιουργίας του έξι περιόδους. H διάκριση αυτών των περιόδων γίνεται γενικά παραδεκτή από τα μέχρι σήμερα σχετικά δημοσιεύματα και επιβεβαιώνεται από μια πρώτη θεώρηση της συνθετικής δημιουργίας του. Eλπίζω και εύχομαι ότι περισσότερες και αναλυτικότερες μελέτες για συγκεκριμένα έργα ή για ομάδες έργων του συνθέτη θα βοηθήσουν σε μια βαθύτερη γνώση αυτής της διάκρισης αλλά και θα συμβάλουν στην συνειδητοποίηση και ενδεχομένως αναθεώρηση των αρρήτων προϋποθέσεων με τις οποίες μέχρι σήμερα συλλαμβάνεται το ιστορικό γίγνεσθαι της νεοελληνικής 500 Internal Server Error

Internal Server Error

The server encountered an internal error or misconfiguration and was unable to complete your request.

Please contact the server administrator at noc@ionio.gr to inform them of the time this error occurred, and the actions you performed just before this error.

More information about this error may be available in the server error log.