Τα εικοσιένα τραγούδια του Λεωνίδα Αλβάνα

Το έντεχνο ελληνικό τραγούδι του 19ου αιώνα είναι ένας τομέας της ιστορίας της Νεοελληνικής μουσικής, το οποίο ως σήμερα δεν έχει λάβει από τους εκάστοτε μελετητές την ανάλογη προσοχή. Αντίθετα, όχι μόνο δεν έχουν γίνει αρκετά προς την κατεύθυνση αξιολόγησης της αισθητικής αξίας και της κοινωνικής λειτουργικότητάς του, αλλά λίγες είναι και εκείνες οι προσπάθειες που έχουν ως αντικείμενο την καταγραφή και τη συλλογή των υπαρχόντων –έντυπων ή μη- δειγμάτων του είδος αυτού.

Έχοντας ξεκινήσει μια προσπάθεια κάλυψης των ελλείψεων που αφορούν τη δεύτερη περίπτωση και κατά τη διάρκεια έρευνας στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (Γ.Α.Κ.) του νομού Κερκύρας εντοπίστηκε ένας βιβλιοδετημένος τόμος, ο οποίος περιείχε εικοσιένα τραγούδια για φωνή και πιάνο του κερκυραίου συνθέτη Λεωνίδα Αλβάνα (Αρχείο Δ. Κόλλα, Φ. 23/ υπ. 18).

Ο συνθέτης προερχόταν από οικογένεια ευγενών της Κέρκυρας. Ο αδελφός του, Φρειδερίκος, ήταν φιλόλογος και λόγιος (είχε μάλιστα συγγράψει και ένα βιογραφικό σχεδίασμα του Νικόλαου Μάντζαρου (1874)). Η αδελφή του, Μαργαρίτα, είχε την τύχη να λάβει πολύ καλή μόρφωση και διαμένοντας στη Φλωρεντία ανέπτυξε ποικίλες δραστηριότητες και έγραψε πολλά κείμενα, τα οποία την ανέδειξαν ως μια σημαντική πνευματική μορφή της εποχής της (ανάμεσα στα έργα της υπάρχει και μια μελέτη σχετικά με τη μουσική μεταρρύθμιση του R. Wagner (1872), χειρόγραφο της οποίας υπάρχεί στα Γ.Α.Κ. Κερκύρας (Αρχείο Δ. Κόλλα, Φ. 27/υπ. 2α και 6ζ).

Σύμφωνα με τον Σπύρο Μοτσενίγο (Νεοελληνική Μουσική, συμβολή εις την ιστορίαν της, Αθήνα, 1958: 238) ο Λεωνίδας Αλβάνας (1823-1881) έμεινε γνωστός για τα τραγούδια του, τα οποία έγιναν διάσημα εκτός από τη γενέτειρά του, τόσο στα υπόλοιπα Επτάνησα όσο και γενικά στην Ελλάδα. Από αυτή την άποψη μπορεί να θεωρηθεί ως ένας αντιπροσωπευτικός συνθέτης έντεχνου τραγουδιού του δεύτερου (κατά πάσα πιθανότητα) μισού του 19ου αιώνα.

Τα τραγούδια τα οποία περιέχονται στον τόμο είναι όλα χειρόγραφα, κατά πάσα πιθανότητα από το χέρι του ίδιου του συνθέτη, ενώ είναι αριθμημένα με αριθμό opus από το 1 ως το 21, χωρίς όμως κάποια χρονολογική ένδειξη. Χρησιμοποιείται τόσο η ελληνική όσο και η ιταλική γλώσσα, ενώ σε πέντε περιπτώσεις το κείμενο συναντάται και στις δύο γλώσσες. Σε ότι αφορά την προέλευση των ποιητικών κειμένων αυτή μας είναι άγνωστη, πλην του έργου Όνειρον και όρκος, opus 21, στο οποίο η ποίηση είναι –σύμφωνα με την παρτιτούρα- του κερκυραίου Ιωάννη Ρινόπουλου (στην ποίηση του βασίστηκε και η όπερα Ο υποψήφιος βουλευτής του Σπ. Ξύνδα). Αν και όλα σχεδόν τα έργα έχουν στη σύστασή τους φωνή (ή δύο φωνές) και πιάνο αξίζει να επισημανθεί το έργο Elegia per Canto e Violino, opus 15 (Φωνή. Βιολί, Πιάνο), όπου η γραμμή του βιολιού μπορεί να εκτελεστεί εναλλακτικά από παιδική φωνή. Επίσης, η ρομάντζα Amelia, opus 19 είναι γραμμένη για Φωνή και Κιθάρα. Τέλος, πρέπει να επισημανθεί, ότι τα περισσότερα από τα έργα φέρουν αφιέρωση σε κάποιο πρόσωπο (βλ. κατάλογο).

Σε σχέση με τα εργογραφικά στοιχεία του συνθέτη που παρατίθενται από τον Σπύρο Μοτσενίγο (Νεοελληνική Μουσική, ο.π.) και την Αλέκα Συμεωνίδου (Λεξικό Ελλήνων συνθετών, Αθήνα, Φίλιππος Νάκας, 1995: 23) απαντώνται μόνο έξι έργα κοινά –τουλάχιστον ως προς τον τίτλο τους- με τον τόμο των Γ.Α.Κ.: op.3, Η προδοσία/ op.5, Χίλιες φορές, αγάπη μου/ op.13, Η αγάπη σου με μαραίνει/ op.14, To μνήμα της αγάπης/ op.15, Elegia per Canto e Violino/ op.16, Το ύστερόν μου σου στέλνω τραγούδι. Τα υπόλοιπα δεκαπέντε είναι εντελώς καινούρια στην μέχρι τώρα γνωστή εργογραφία του συνθέτη. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί, ότι φωτοαντίγραφο του παραπάνω τόμου υπάρχει στη συλλογή παρτιτούρων της Αναγνωστικής Εταιρείας Κερκύρας.

Στη συνέχεια παρατίθεται ο κατάλογος των έργων του τόμου: